Dijital kitaplar telif hakkını korumak ile ilgili altyapıların açık kaynak yazılım olarak bulunmaması nedeni ile hiçbir zaman okuyucuya ait olamıyor.
Özgür yazılımı bir yaşam felsefesi olarak benimsemiş hatırı sayılır sayıda okur, dijital kitapları ilgili platformlardan aldıktan sonra, kitabı ya çevrimiçi olarak ya da kapalı kod uygulamalarla okuyabiliyor ve kendi kopyasını özgürce saklayıp istediği yerden okuyamıyor.
Halihazırda bu durumdan kurtulmak ancak söz konusu dijital kitapların üzerindeki DRM korumasını kaldırarak mümkün olabiliyor.
Dijital Kitabımız Bizim Değil !
Kişisel kütüphanemi dijitalleştirmeye karar verip kişisel dijital kütüphane servisimi oluşturmamla bu durumun farkına vardım. Aslında google drive ya da bilgisayarımın diskini de kullanabilirdim ve fakat daha erişilebilir ve yapısal bir çözüm olması ve ayrıca bir sürü kütüphane fonksiyonu da sağlaması nedeni ile Caliber-Web tercih ettim. Bu arada, evdeki bulut servisi üzerine kurmak beş dakikadan daha kısa sürdü.
Kütüphane fonksiyonu dediğim bu fonksiyonların başında elbette otomatik format dönüşümü ve kitap okumak için kullandığım cihazlarıma otomatik dağıtım geliyor.
Ücretsiz epub dökümanları ile çalışırken her şey harika gitti. Fakat indirilebilir dijital kitaplarımı ilgili platformdan indirip bu sisteme yüklemek istediğimde birdenbire dijital yayıncılık ile ilgili teknik bir incelemenin içinde buldum kendimi. Zira kitapları offline okumak istediğimde, ille de Adobe Dijital Edition diye bir uygulama kullanmam gerektiği, herhangi bir dijital varlık gibi kendi bilgisayarımda istediğim bir uygulama ile açamayacağımı farkettim. Ben bilgisayarımda Pardus kullanıyorum ve bu program açık kaynak olmasını geçtim, Linux üzerinde çalışmıyor bile. Halbuki epub ve PDF gibi bir sürü dijital formatta kitabı sürekli bu makinede açabiliyorum ama iş bir çevrimiçi kitap satıcısından kitap alınca değişiyor.
Dijital kitap yayıncılığı, diğer pek çok alanda olduğu gibi özgürlük konusuna oldukça farklı bakıyor. Kitap özgürleştirir derken, kitabın okunabildiği platformun özgür olmayan yapısı oldukça köklü bir çelişkiyi de beraberinde getiriryor elbet. Platform geliştiricilerin birbirleri ile entegrasyon seviyesi yüksek ve aynı zamanda hak sahiplerinin haklarını da koruyabilecek yapılar geliştirmemesi, hatta bunu dert edinmemesi bu durumun değişmeden sürmesine neden oluyor. Bunun bir nedeni de dijital kitap okurunun halen çok az olması olabilir. Bazı yayınevleri bu durumu değiştirmek için çabalıyor. Emel Altay'ın bir çok yayınevi yöneticisi ile yaptığı ve dijital kitapların neden istenen seviyede yaygınlaşmadığını sorguladığı çalışmasında Günışığı Yayınları Genel Müdürü Hande Demirtaş bu durumu şöyle ifade ediyor;
“Dijital kuşağın ihtiyaçlarını gözettiğimiz için, başından beri e-kitap sürecini ve gelişmeleri yakından takip ediyoruz. Kitaplarımızın büyük çoğunluğunun e-kitap dönüşümünü tamamladık. Son yıllarda yeni kitaplarımızın üretim planlamasını yaparken artık e-kitap dönüşümünü de birlikte planlıyoruz”
Dijital kitapların varlığı düzleminde bir erişilebilirlik artışı söz konusu iken DRM sağlayacak şekilde okura ulaştırılması söz konusu olduğunda işler tatsızlaşıyor. Temel bir ayırım olan dijital - dijital olmayan kuşak davranış kalıpları aynı zamanda dijital kitapların özgürce sahiplenilmesinin de önünde bir engel haline geliyor.
Okura Etkisi Nedir ?
Okur için özgürlük, sadece fiziksel ya da düşünsel olarak önemli ve dijital özgürlük önemli değilse aslında bariz bir fark yok. Bu durumda sadece kitabın kendisine sahip olamayıp, DRM sağlayan platformlara bağımlı olarak gayet konforlu olarak kitaplarını okuyabiliyor. Dijital özgürlüğü de önemseyen okur için ise hayat oldukça zor bir hale geliyor. Bu zorluğu aşmak için halihazırda uygulayabildiğimiz yöntemler ise dijital kitabın kopyalanması ile ilgili kontrolsüz bir yapı ve bağlı olarak zaafiyet yaratmaya çok müsait.
Dijital özgürlüğüne düşkün bir okur için akış şu şekilde oluyor;
- Dijital kitap satıcısından kitabın ascm dosyasını indir.
- knock uygulamasını makineye kur (https://github.com/BentonEdmondson/knock)
- knock ile kitabı epub formatına çevir ve DRM den arındır ve kitabın sahibi ol.
- Kendine ait dijital kütüphaneye kitabını yerleştir.
- Okumak istediğinde kendi kütüphanenden kitabı alıp oku
Özgürlüğün de bir bedeli olmalı dediğinizi duyar gibiyim :) Fakat burada konu tüm dünyada bir sivil toplum hareketi halinde gelişen dijital özgürlük, bedel ödemeksizin sahip olunması gereken temel bir insan hakkı diye düşünüyorum.
Kitap okurunun zaten çok az bir kısmına denk gelen dijital kitap okurunun dijital özgürlüğüne düşkün kesimi hepten ihmal edilebilir bir orana denk geliyor muhtemelen.
Sürekli ortaya atılan dijital kitapların bulunabilirliğinin bu sorunla ilgili olmadığı aşikar.
Ne Yapmalı ?
Pek çok dijital servis arasında çalışan REST ve benzeri iletişim ve entegrasyon yapıları, dijital kitapların sahiplenilmesi ve kişisel kütüphanelerde depolanabilmesi için geliştirilmeyi bekliyor. Bu gerçekleştiğinde dijital kitabı tek tıklama ile kişisel kütüphanemize transfer edebilmemiz ve dilediğimizde okuyabilmemiz mümkün hale gelecektir.
Bu durumda giderek artan dijital kitap okurları, kendilerini SaaS olarak çalışan kütüphane sağlayıcılarının platformlarında bulmayacak ve kişisel kütüphanelerini kurup keyfini çıkarabilecekler. Basılı kitap, elbette ki çevre etkisi açısından bir dijital kitaptan daha büyük bir tehdit vektörü. Bu bağlamda dijital kitap yaygınlığının artması, gezegenin geleceği için kitap okurunun ortak bir şekilde elini taşın altına koyması anlamına gelecek.
Kişisel kütüphanelerin, satın alınmış dijital kopyalardan oluşturulmayıp, korsan kopyalarla oluşturulması ve kitabın okura aktarılmasının sağlanması aşamasında emek ortaya koyan yazar ve yayınevleri gibi yapıların haklarının ihlal edilme ihtimali bir tehdit olarak değerlendiriliyor.
Dijital kütüphanenizi oluşturmanın ve kitaplarınızı özgürce okumanın nasıl bir şey olduğunu anlamak için, öncelikle dijital özgürlüğün nasıl bir şey olduğunu deneyimlemeniz gerekiyor. Bunun en kolay yolu ise Pardus işletim sistemi kullanmaktan geçiyor. Ne kadar çok uygulamanın dijital yaşantınızın ne kadar büyük bir kısmını özgürleştirdiğini gördüğünüzde çok şaşıracağınızdan eminim.
Sonuç
Mevcut yapılarla, insanı özgür kılan kitapların dijital sürümlerini okumak için özgürlüğümüzden taviz vermemiz gerekiyor. Taviz vermek istemeyenler için ise dijital kitap erişilebilirliği zorlayıcı bir durum haline geliyor.
Gerekli entegrasyonlar ve özgür yazılımların gelişmesi ile kitap okuru, fiziksel kütüphanesinde sahip olduğu konforun ve özgürlüğün çok daha fazlasına kendi dijital kütüphanesinde kolaylıkla ulaşıyor olacaktır.
